Overlijden Folke Nauta

Folke © Foppe Schut _S224607 kopie


Met het overlijden van Folke Nauta verliest de Nederlandse muziekwereld een unieke, markante pianist. Het grote publiek kent hem als jong talent, dat de ene na de andere prijs in de wacht sleepte. Gaandeweg zijn glansrijke carrière verloor hij sluipenderwijs de macht over zijn rechterhand. Net als bij zijn leermeester Jan Wijn ontwikkelde zich focale dystonie, ook wel ‘muziekkramp’ genoemd. Die aandoening kan ontstaan bij het herhaaldelijk en intensief uitvoeren van zeer complexe bewegingen. Bij pianospel wordt juist de rechterhand zwaar belast. Een regelrechte ramp voor een gepassioneerd musicus, die zijn leven in dienst heeft gesteld van de muziek, zoals Folke.

Het Wittgenstein Project

Verslag van een intense samenwerking.

Wij collega musici, Prisma Trio en klarinettist Lars Wouters van den Oudenweijer, kenden zijn reputatie en we wisten ook van de tegenslag met zijn rechterhand, en hoe hij die te boven was gekomen. Hoe spannend was het toen Folke vier jaar geleden bij ons langskwam met een stapel muziek onder de arm. Kamermuziek die hij had opgespoord in bibliotheken en muziekcollecties wereldwijd, geschreven voor Paul Wittgenstein, de Weense pianist die in de Eerste Wereldoorlog zijn rechterarm verloor. Het was juli en tropisch warm. We zaten bij onze altvioliste Elisabeth Smalt in haar Amsterdamse studio in korte broek en zomerse rok en speelden het Quintet in A van Franz Schmidt. Een ernstig romantisch Weens werk met een lengte van drie kwartier; een groter contrast met het zomerse licht was niet denkbaar. Misschien is het wel daarom – toeval speelt een grotere rol dan we vaak denken – dat we begonnen te filosoferen over manieren waarop je zo’n serieus werk van een onbekende componist voor een hedendaags publiek behapbaar kan maken. Het vereist van de luisteraar een diepe concentratie en langdurige overgave die niet meer van deze tijd lijkt. Maar het stond meteen al vast: we móesten het spelen, linksom of rechtsom!

Op die hete julidag is een zaadje geplant dat drie jaar later tot bloei kwam in het omvangrijke en geïnspireerde Wittgenstein Project. De kamermuziek uit Wittgenstein’s bibliotheek wordt uitgevoerd in 21 concerten, omringd door verhalen en decors en vergezeld van twee dubbelalbums, een podcastserie en vier nieuwe composities van Nederlandse componisten. Voor Folke persoonlijk was het project van grote betekenis. In Paul Wittgenstein had hij een lotgenoot en rolmodel gevonden en in dit project kon hij zich weer voluit overgeven aan de muziek. Het markeerde zijn weg terug naar het concertpodium. Het project werd de uitdrukking van zijn veerkracht. 

Muziek was Folke’s passie, zijn lust en zijn leven. Hoewel hij een groot taalgevoel had leek muziek de taal waarin hij zich het beste kon uitdrukken, de uitweg voor zijn emoties. Dat hadden wij al snel door tijdens onze samenwerking, vaak repeterend in zijn kleine muziekstudio annex huiskamer in Hilversum. 

Musici onder elkaar

Je bent collega’s, muziekprofessionals, maar als je op zo’n intensieve manier met elkaar samenspeelt dan leer je elkaar ook als mens kennen. Kamermuziek maken is intiem. Samen crescendo's en decrescendo's maken, van fortissimo tot al niente, samen lijnen uitzetten, samen akkoorden en ritmes 'proeven': dan kom je zo dicht bij elkaars energie, kracht en kwetsbaarheid, dat je elkaar zonder woorden diep in de ziel kan kijken. Juist dat is de kracht en de essentie van kamermuziek die je overdraagt op je publiek.

Voor ieder van ons persoonlijk was het een voorrecht om met zo’n gedreven musicus samen te werken. Wat een pianist. Met gevoel voor drama maar toch absoluut integer in zijn muzikale bedoelingen. Janneke van Prooijen, onze violiste, denkt vooral aan de inspiratie die Folke bracht. Inspirerend in zijn zoektocht naar mooi repertoire. Inspirerend in zijn prachtige spel, gedetailleerd, subtiel en poëtisch. En inspirerend in zijn doorzettingsvermogen. Altvioliste Elisabeth Smalt ziet steeds weer een beeld voor zich uit ons concertprogramma Van mijn hand: Folke leest een gefingeerde brief voor van Paul Wittgenstein aan Richard Strauss, die schrijft over zijn ene hand en hoe elke vinger zijn eigen karakter heeft. “Eén hand is genoeg, Herr Strauss.”Lars Wouters van den Oudenweijer, onze klarinettist, kwam tot het inzicht dat wij als ensemble als het ware Folkes rechterhand vormden. 

Folke’s overlijden

Het Wittgenstein Project begon in januari en was in volle gang. We zagen wel dat Folke ondanks alle succes en aandacht de laatste maanden aan zielepijn leed. Als collega’s hebben we hem geprobeerd te helpen in de taal die we samen spraken, die van de muziek. We hoopten tevergeefs dat het hem er bovenop zou helpen. Eind juli gaven we met een een bijzonder bevlogen Folke Nauta een concert in MuziekHaven Zaandam. Begin augustus bereikte ons het vreselijke bericht dat hij was overleden. Het verlies van zijn rechterhand had hij overwonnen, het gevecht tegen zijn depressies niet.

Het Wittgenstein Project gaat door, maar dat hij er niet meer is doet pijn. "Fantoompijn" is het woord dat bij ons opkomt  -  de pijn van het ontbrekende lichaamsdeel.

Contact       © Prisma Trio 2025